Điều trị u hốc mắt bằng phương pháp mổ vi phẫu qua sọ

Luận án Điều trị u hốc mắt bằng phương pháp mổ vi phẫu qua sọ.U hốc mắt (UHM) là một bệnh lý hiếm gặp, theo Hội ung thư Hoa Kỳ thì tần suất mắc bệnh chỉ khoảng 1/100000 dân [78]. Thuật ngữ UHM thường được nói đến những u tân sinh xuất hiện trong hốc mắt ngoại trừ nhãn cầu [5].
Thương tổn bệnh lý UHM rất đa dạng và phương pháp điều trị chủ yếu vẫn là phẫu thuật. Trong khi đó, hốc mắt là vùng có giải phẫu tinh tế chứa nhãn cầu với nhiều cấu trúc thần kinh mạch máu quan trọng [8], [38], [87]. Vì vậy, phẫu thuật UHM vẫn còn là một thách thức cho nhiều chuyên khoa liên quan như Ngoại Thần kinh, Mắt, Tai Mũi Họng và Phẫu thuật Hàm Mặt.

Hiện nay các phương pháp phẫu thuật UHM có thể tóm lược gồm ba đường là: đường trực tiếp vào hốc mắt, đường qua sọ và đường mổ phối hợp giữa hai đường trên. Chọn lựa đường mổ UHM chủ yếu dựa trên vị trí, loại thương tổn, mức độ lan rộng của u cũng như mục đích của cuộc mổ. Trong đó yếu tố vị trí u chiếm vai trò quan trọng nhất. Tác giả Paluzzi [46], [65] đã đề xuất xem hốc mắt như mặt đồng hồ, mỗi vị trí u tương ứng với mỗi khoảng giờ sẽ có đường tiếp cận tương ứng. Những u liên quan đến thành trên hốc mắt- nội sọ, một phần ba sau hốc mắt và u của TKTG là những chỉ định cho đường mổ qua sọ [13], [54], [109].
Phương pháp phẫu thuật qua sọ điều trị u hốc mắt lần đầu tiên được mô tả bởi tác giả Dandy năm 1922. Đến năm 1941, Dandy đã báo cáo kinh nghiệm mở sọ trán thái dương trần hốc mắt với bảo tồn xương cung mày trong phẫu thuật UHM [13]. Theo phương pháp này, thùy trán được vén khỏi trần hốc mắt và khối u được lấy qua trần hốc mắt bằng cách vén bó cơ nâng mi trên- thẳng trên vào trong hoặc ra ngoài. Với những tiến bộ trong lĩnh vực vi phẫu thần kinh, đường mổ qua sọ ngày càng được cải tiến và nó vẫn chiếm vai trò quan trọng trong phẫu thuật UHM.2
Ở nước ta, UHM đã được điều trị phẫu thuật ở một số trung tâm lớn. Nghiên cứu về UHM cũng đã được thực hiện, như những nghiên cứu mang tính tổng quan [3], [6], [9], phẫu thuật UHM trong thời kỳ chưa có kính vi phẫu nên kết quả còn hạn chế [110], hoặc các nghiên cứu về đường mổ thành ngoài [4], [7]. Tại bệnh viện Chợ Rẫy, bệnh lý UHM cũng được mổ theo nhiều phương pháp khác nhau, nhưng phương pháp qua sọ vẫn chiếm ưu thế [6]. Để đánh giá vai trò của phẫu thuật qua sọ trong điều trị UHM, chúng tôi tiến hành đề tài: “Điều trị u hốc mắt bằng phương pháp mổ vi phẫu qua sọ” với các câu hỏi nghiên cứu như sau:
1. Kết quả của phương pháp vi phẫu qua sọ trán hoặc trán thái dương bảo tồn cung mày trong điều trị bệnh lý UHM như thế nào?
2. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến kết quả của phương pháp vi phẫu qua sọ trán hoặc trán thái dương bảo tồn cung mày trong điều trị UHM?
MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
1. Đánh giá kết quả phẫu thuật vi phẫu qua sọ trán hoặc trán thái dương bảo tồn cung mày trong điều trị UHM.
2. Khảo sát các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả phẫu thuật vi phẫu qua sọ trong điều trị UHM

MỤC LỤC
Trang phụ bìa
LỜI CAM ĐOAN …………………………………………………………………………………. i
MỤC LỤC. …………………………………………………………………………………………. ii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT VÀ THUẬT NGỮ ANH – VIỆT ……………….. iv
DANH MỤC CÁC BẢNG………………………………………………………………….. vii
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ. ………………………………………………………………ix
DANH MỤC CÁC HÌNH. ……………………………………………………………………. x
MỞ ĐẦU ……………………………………………………………………………………………. 1
MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU ………………………………………………………………… 2
CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU……………………………………………….. 3
1.1. Sơ lược giải phẫu hốc mắt……………………………………………………………….. 3
1.2. Đặc điểm lâm sàng của UHM………………………………………………………… 11
1.3. Cộng hưởng từ (MRI) trong chẩn đoán uhm ……………………………………. 13
1.4. Phân loại UHM……………………………………………………………………………… 14
1.5. Điều trị UHM……………………………………………………………………………….. 24
1.6. Phương pháp mổ vi phẫu qua sọ dưới trán hoặc trán thái dương bảo tồn
cung mày…………………………………………………………………………………… 28
1.7. Các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả phẫu thuật u hốc mắt …………………… 33
1.8. Tổng quan nghiên cứu về phẫu thuật u hốc mắt trong và ngoài nước….. 34
CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ……… 39
2.1. Thiết kế nghiên cứu………………………………………………………………………. 39
2.2. Đối tượng nghiên cứu …………………………………………………………………… 39
2.3. Thời gian và địa điểm nghiên cứu…………………………………………………… 40
2.4. Cỡ mẫu của nghiên cứu…………………………………………………………………. 40
2.5. Định nghĩa các biến số nghiên cứu …………………………………………………. 40
2.6. Phương pháp thu thập số liệu…………………………………………………………. 47iii
2.7. Quy trình nghiên cứu ……………………………………………………………………. 60
2.8. Phương pháp phân tích dữ liệu ………………………………………………………. 61
2.9. Đạo đức trong nghiên cứu……………………………………………………………… 61
2.10. Vai trò của người nghiên cứu……………………………………………………….. 61
CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU……………………………………………. 62
3.1. Đặc điểm lâm sàng, hình ảnh học của UHM ……………………………………. 62
3.2. Kết quả phẫu thuật ……………………………………………………………………….. 71
3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả phẫu thuật ………………………………….. 82
CHƯƠNG 4. BÀN LUẬN………………………………………………………………….. 91
4.1. Đặc điểm lâm sàng, hình ảnh học của UHM ……………………………………. 91
4.2. Kết quả phẫu thuật ……………………………………………………………………… 103
4.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả phẫu thuật ………………………………… 123
KẾT LUẬN …………………………………………………………………………………….. 131
KIẾN NGHỊ……………………………………………………………………………………. 133
DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU ĐÃ CÔNG BỐ
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Các kích thước của hốc mắt người trưởng thành ……………………….. 3
Bảng 3.1. Phân bố theo nhóm tuổi………………………………………………………… 62
Bảng 3.2. Lý do nhập viện …………………………………………………………………… 63
Bảng 3.3. Thời gian khởi bệnh đến khi nhập viện …………………………………… 64
Bảng 3.4. Triệu chứng lâm sàng……………………………………………………………. 65
Bảng 3.5. Tổ hợp triệu chứng lâm sàng …………………………………………………. 66
Bảng 3.6. Thị lực của mắt có khối u ……………………………………………………… 66
Bảng 3.7. Vị trí u trên mặt phẳng trán……………………………………………………. 69
Bảng 3.8. Sự xâm lấn của u………………………………………………………………….. 70
Bảng 3.9. Phương pháp phẫu thuật ……………………………………………………….. 71
Bảng 3.10. Biến chứng phẫu thuật………………………………………………………… 73
Bảng 3.11. Kết quả giải phẫu bệnh ……………………………………………………….. 74
Bảng 3.12. Đánh giá thị lực sau mổ 3 tháng…………………………………………… 77
Bảng 3.13. So sánh độ lồi mắt trước và sau mổ 3 tháng…………………………… 78
Bảng 3.14. Liên quan giữa biến chứng sụp mi sau mổ với vị trí u…………….. 79
Bảng 3.15. Điều trị sau mổ…………………………………………………………………… 79
Bảng 3.16. Mối liên quan giữa tuổi với kết quả sau mổ…………………………… 82
Bảng 3.17. Mối liên quan giữa giới tính với kết quả sau mổ…………………….. 83
Bảng 3.18. Mối liên quan giữa thời gian khởi bệnh với kết quả sau mổ…….. 83
Bảng 3.19. Mối liên quan giữa đường kính u với mức độ lấy u………………… 84
Bảng 3.20. Mối liên quan giữa đường kính u với mức độ lấy u………………… 84
Bảng 3.21. Mối liên quan giữa đường kính u với kết quả sau mổ……………… 85
Bảng 3.22. Mối liên quan giữa vị trí u theo nón cơ với mức độ lấy u………… 85
Bảng 3.23. Mối liên quan giữa vị trí u theo nón cơ với kết quả sau mổ……… 86
Bảng 3.24. Mối liên quan giữa u có nguồn gốc từ TKTG và mức độ lấy u … 86viii
Bảng 3.25. Mối liên quan giữa u có nguồn gốc từ TKTG với kết quả sau mổ
………………………………………………………………………………………………….. 87
Bảng 3.26. Mối liên quan giữa u xâm lấn và mức độ lấy u ………………………. 87
Bảng 3.27. Mối liên quan giữa loại u với mức độ lấy u …………………………… 88
Bảng 3.28. Mối liên quan giữa loại u với kết quả sau mổ ………………………… 89
Bảng 3.29. Mối liên quan giữa u màng não bao TKTG với kết quả sau mổ.. 90
Bảng 3.30. Mối liên quan giữa u tế bào Schwann với kết quả sau mổ……….. 90
Bảng 4.1. So sánh tuổi mắc bệnh………………………………………………………….. 91
Bảng 4.2. So sánh về giới tính ……………………………………………………………… 92
Bảng 4.3. So sánh triệu chứng lồi mắt …………………………………………………… 96
Bảng 4.4. So sánh triệu chứng giảm thị lực……………………………………………. 97
Bảng 4.5. So sánh vị trí u theo nón cơ …………………………………………………. 100
Bảng 4.6. So sánh vị trí u trên mặt phẳng trán………………………………………. 101
Bảng 4.7. Chọn lựa đường mổ ……………………………………………………………. 103
Bảng 4.8. So sánh mức độ lấy u………………………………………………………….. 109
Bảng 4.9. So sánh kết quả giải phẫu bệnh ……………………………………………. 1

DANH MỤC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU ĐÃ CÔNG BỐ
1. Trần Thiện Khiêm, Phan Thị Diễm Kiều, Huỳnh Lê Phương (2021), “Điều trị u hốc mắt bằng phương pháp mổ vi phẫu qua sọ”, Tạp chí Y Dược lâm sàng 108, Tập 16, Số 2, tr. 69-75.
2. Trần Thiện Khiêm, Phan Thị Diễm Kiều, Huỳnh Lê Phương (2021), “U màng não thần kinh thị: Kết quả phẫu thuật 12 trường hợp”, Tạp chí Y Dược lâm sàng 108, Tập 16, Số 2, tr. 83-88