Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng bệnh sởi ở trẻ em tại Bệnh viện Nhi Trung ương trong 2 năm 2009 và 2010

Luận văn Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng bệnh sởi ở trẻ em tại Bệnh viện Nhi Trung ương trong 2 năm 2009 và 2010.Bệnh sởi là bệnh do vi rút gây nên, bệnh có đặc điểm lâm sàng là sốt, phát ban cấp tính và gây nên nhiều biến chứng quan trọng. Không những bệnh sởi mà các biến chứng sau sởi rất hay gặp ở trẻ em và đặc biệt trên những cơ địa suy giảm miễn dịch [14].

Vi rút sởi lây truyền qua đường hô hấp, nên bệnh lây lan nhanh, lưu hành mọi nơi trên thế giới. Các vụ dịch sởi đã được ghi nhân ở nhiều nước trên thế giới, đặc biệt trước khi có chương trình tiêm chủng mở rộng (CTTCMR) [17] [22] [28] [37]. Theo các y văn, trên 90% dân số đã mắc bệnh sởi từ thời thơ ấu. Tại khu vực đông dân cư, bệnh xảy ra thành dịch có chu kỳ từ 2-5 năm tuỳ theo từng nước [14] [18] [38]. Riêng tại Hoa kỳ, mỗi năm có khoảng 3-4.000.000 trường hợp mắc sởi, và trung bình có 450 trường hợp tử vong [22] [24]. Từ khi có vắc xin sởi tiêm 1 liều cho trẻ em 9-12 tháng tuổi, ở các nước thực hiện tiêm phòng, tỷ lệ mắc sởi giảm xuống rõ rệt. Tuy nhiên, sau một thời gian, bệnh sởi vẫn xuất hiện tản phát và gây thành dịch nhỏ, chủ yếu ở trẻ chưa được tiêm vắc xin hoặc do tiêm không đạt hiệu quả miễn dịch, kể cả học sinh ở lứa tuổi trung học [4] [11] [28] [30] [41] [49].
Sởi không chỉ gây thành dịch mà còn gây nhiều biến chứng nguy hiểm. Các biến chứng này có thể liên quan với vi rút sởi như viêm não, nhưng hầu hết có liên quan với tình trạng giảm miễn dịch sau sởi [4] [19] [21] [29]. Các biến chứng làm kéo dài thời gian bệnh, hậu quả là suy dinh dưỡng, là tiền đề cho các bệnh nhiễm trùng phát sinh và tạo thành một vòng xoắn bệnh lý. Ở những trẻ này có thể có tổn thương niêm mạc ruột, gây giảm hấp thụ protein, hoặc tiêu chảy, viêm miệng, mất nước, hoặc nhiễm khuẩn nặng. Theo thông báo của Tổ chức Y tế Thế giới (TCYTTG), mặc dù có khoảng 83% số trẻ em trên toàn thế giới đã được tiêm ít nhất một liều vắc xin phòng sởi, nhưng ước tính có khoảng 164 000 người chết vì bệnh sởi, chủ yếu là trẻ em dưới năm tuổi, trong đó hơn 95% số trường hợp tử vong xảy ra ở các nước có thu nhập thấp với cơ sở hạ tầng y tế yếu kém [33] [40] [43] [53].
Tại Việt Nam thời kỳ trước khi có CTTCMR, bệnh được ghi nhận ở Miền Bắc với tỷ lệ thấp nhất là 65/100.000 dân (năm 1981), cao nhất là 137,7/100.000 dân (năm 1979) và chu kỳ dịch sởi cách nhau khoảng 4-5 năm. Bệnh thường xảy ra vào mùa đông-xuân, lưu hành địa phương trong cả nước, hay gặp ở trẻ em dưới 5 tuổi [3] [4] [17]. Từ khi có CTTCMR ở Việt Nam, bằng 1 liều vắc xin sởi cho trẻ em từ 9-11 tháng tuổi, tỷ lệ mắc bệnh sởi đã giảm xuống 8,55/100.000 dân (năm 2000). Tuy nhiên, bệnh vẫn còn tản phát ở nhiều nơi và vẫn xảy ra dịch sởi với quy mô nhỏ [2] [3]. Hàng năm trên cả nước vẫn ghi nhận từ 1500-2000 trường hợp mắc sởi, vào mùa đông, xuân, tại các tỉnh phía Bắc, chủ yếu ở trẻ em [18].
Để góp phần tìm hiểu về bệnh sởi trong những năm gần đây, chúng tôi tiến hành “Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng bệnh sởi ở trẻ em tại Bệnh viện Nhi Trung ương trong 2 năm 2009 và 2010” với 2 mục tiêu:
1. Mô tả đặc điểm lâm sàng và cận lâm sàng bệnh sởi ở trẻ em
. Tìm hiểu một số yếu tố có liên quan đến biến chứng của bệnh sởi.
MỤC LỤC
Đặt vấn đề    1
Chương 1: Tổng Quan    3
1.1.    Lịch sử nghiên cứu bệnh    Sởi    3
1.2.    Căn nguyên gây bệnh    4
1.2.1.    Hình dáng, kích thước và cấu tạo hóa học    4
1.2.2.    Tính kháng nguyên của vi rút sởi    5
1.2.3.    Sự nhân lên của vi rút    5
1.2.4.    Khả năng gây nhiễm    6
1.2.5.    Sức đề kháng đối với các tác nhân vật    lý    – hóa học    6
1.3.    Bệnh sinh    7
1.4.    Dịch tễ học    9
1.4.1.    Trước khi có vắc xin phòng sởi    9
1.4.2.    Sau khi có vắc xin phòng sởi    11
1.4.3.    Lan truyền bệnh    12
1.5.    Lâm sàng    13
1.5.1.    Thể lâm sàng điển    hình    13
1.5.2.    Sởi ác tính    14
1.5.3.    Thể không điển hình    14
1.6.    Biến chứng    15
1.7.    Cận lâm sàng    18
1.8.    Chẩn đoán bệnh    20
1.8.1.    Dịch tễ học    20
1.8.2.    Lâm sàng và xét nghiệm    20
1.8.3.    Chẩn đoán phân biệt    20
1.8.4.    Chẩn đoán biến chứng    21
1.9.    Điều trị    21
1.9.1.    Nguyên tắc điều trị    21
1.9.2.    Điều trị hỗ trợ    22
1.9.3.    Điều trị các biến chứng    22
1.10.    Phòng bệnh    23
1.10.1.    Vắc    xin phòng sởi    23
1.10.2.    Gama    globulin    25
1.10.3.    Huyết    thanh dự phòng    25
1.10.4.    Cách    ly bệnh nhân và vệ sinh các nhân    25
Chương 2: Đối tượng và phương pháp nghiên cứu    27
2.1.    Đối tượng nghiên cứu    27
2.2.    Phương pháp nghiên cứu    27
2.1.1.    Thiết kế nghiên cứu    27
2.2.2.    Phương pháp tiến hành nghiên cứu    27
2.2.3.    Các tiêu chuẩn đánh giá    30
2.2.4.    Các phương pháp đánh giá    32
2.2.5.    Các kỹ thuật xét nghiệm được áp dụng trong nghiên cứu này    33
2.3.    Thu thập và xử lý số liệu    34
2.4.    Đạo đức nghiên cứu    34
Chương 3: Kết quả nghiên cứu    35
3.1.    Một số đặc điểm chung    35
3.1.1.    Tuổi mắc bệnh    35
3.1.2.    Giới mắc bệnh    35
3.1.3.    Nơi sinh sống    36
3.1.4.    Phân bố theo địa dư    36
3.1.5.    Phân bố bệnh nhân sởi nhập viện theo tháng trong năm    3 7
3.1.6.    Tiền sử tiêm chủng phòng sởi    37
3.1.7.    Liên quan giữa tình trạng tiêm phòng và nhóm tuổi    3 8
3.1.8.    Tiền sử bệnh tật    39
3.1.9.    Tiền sử nuôi dưỡng    39
3.1.10.    Dịch tễ tiếp xúc với người bị sốt phát ban    40
3.2.    Đặc điểm lâm sàng bệnh sởi ở trẻ em    40
3.2.1.    Ngày nhập viện trung bình    40
3.2.2.    Các triệu chứng lâm sàng giai đoạn viêm long    40
3.2.3.    Các triệu chứng lâm sàng giai đoạn toàn phát    41
3.3.    Các biến chứng của bệnh sởi    46
3.3.1.    Các biến chứng hay gặp    46
3.3.2.    Tình trạng viêm đường hô hấp dưới    46
3.4.    Đặc điểm cận lâm sàng bệnh sởi ở trẻ em    47
3.4.1.    Những biến đổi về công thức máu    47
3.4.2.    Kết quả xét nghiệm CRP    49
3.4.3.    Tổn thương trên phim chụp phổi thẳng    49
3.5.    Đánh giá kết quả điều trị    49
3.6.    Một số yếu tố nguy cơ liên quan đến biến    chứng của bệnh    50
3.6.1.    Một số yếu tố nguy cơ về dịch tễ liên quan với biến chứng sởi    50
3.6.2.    Liên quan giữa biến chứng và ngày nhập viện    51
3.6.3.    Liên quan giữa biến chứng và nhiệt độ    51
3.6.4.    Liên quan giữa thời gian sốt và biến chứng sau sởi    52
3.6.5.    Liên quan giữa đặc điểm ban sởi, thứ tự mọc ban và biến chứng    52
3.6.6.    Một số yếu tố nguy cơ cận lâm sàng có liên quan với biến chứng    53
4. Chương 4: Bàn luận    54
4.1.    Về một số đặc điểm dịch    tễ lâm sàng    54
4.1.1.     về lứa tuổi mắc sởi và tiêm chủng phòng bệnh    54
4.1.2.    về đặc điểm giới tính    57
4.1.3.    về mặt địa dư    57
4.1.4.     Phân bố nhập viện của bệnh sởi theo tháng    58
4.1.5.    Các vấn đề có liên quan khác    58
4.2.    Về đặc điểm lâm sàng của bệnh sởi ở    trẻ em    59
4.2.1.    Trong giai đoạn khởi phát    60
4.2.2.    Trong giai đoạn toàn phát    61
4.3.    Về các biến chứng của bệnh sởi    63
4.4.    Về các xét nghiệm cận lâm sàng    66
4.5.    Về điều trị    67
4.6.    Các yếu tố nguy cơ biến chứng    68
4.6.1.    Các yếu tố liên quan với dịch tễ    học lâm sàng    68
4.6.2.    Các yếu tố về lâm sàng    69
4.6.3.    Về các yếu tố xét nghiệm    70
Kết luận    72
Kiến nghị    74
Tài liệu tham khảo
Phụ lục 1: Công cụ thu thập số liệu ( bệnh án mẫu)
Phụ lục 2: Danh sách bệnh nhân nghiên cứu