Đặc điểm rối loạn nội tiết trước và sau phẫu thuật u vùng tuyến yên

Luận văn bác sĩ nội trú Đặc điểm rối loạn nội tiết trước và sau phẫu thuật u vùng tuyến yên.U hệ thần kinh trung ƣơng ác tính nguyên phát đứng hàng thứ hai trong các loại u ác tính ở trẻ em, sau u ác tính về máu và là u tạng đặc trẻ em thƣờng gặp nhất [63]. Trong đó, u vùng tuyến yên chiếm 8,1% u thần kinh trung ƣơng và tỷ lệ mắc 0,78 trên 100.000 ngƣời – năm [33]. Adenoma tuyến yên là khối u vùng tuyến yên phổ biến nhất đƣợc tìm thấy ở ngƣời trƣởng thành, trong khi đó u sọ hầu là khối u vùng tuyến yên thƣờng gặp nhất ở trẻ em. U vùng tuyến yên chiếm tỉ lệ ngày càng cao ở trẻ em và có thể dẫn đến hậu quả tàn phá lâu dài.
Tuyến yên là một trong những tuyến nội tiết chính, quan trọng nhất của cơ thể, cho nên u vùng tuyến yên rất thƣờng xuyên xảy ra rối loạn nội tiết. Một số khối u tuyến yên làm tuyến yên sản xuất quá nhiều hormon điều hòa các chức năng quan trọng của cơ thể. Các khối u tuyến yên khác có thể hạn chế chức năng bình thƣờng của tuyến yên, gây ra giảm sản xuất các hormon. Tuy nhiên, nhiều bệnh nhân u vùng tuyến yên chƣa đƣợc thăm dò nội tiết tố và điều trị phù hợp.

Trẻ em là một cá thể đang phát triển, rối loạn nội tiết sau phẫu thuật u vùng tuyến yên có thể là cấp tính hay lâu dài, vấn đề nội tiết càng ảnh hƣởng nghiêm trọng đến chất lƣợng cuộc sống và sự phát triển của trẻ.
Cùng với sự tiến bộ của chuyên ngành chẩn đoán hình ảnh, việc chẩn đoán u vùng tuyến yên ngày càng rõ ràng. Bên cạnh đó, Bệnh viện Nhi đồng 2 Thành phố Hồ Chí Minh đã triển khai phẫu thuật thần kinh từ năm 2004, trong đó có phẫu thuật u vùng tuyến yên.
Vấn đề rối loạn nội tiết trƣớc và sau phẫu thuật, đặc biệt là các rối loạn nội tiết và điện giải không đƣợc phát hiện kịp thời có mối liên hệ mật thiết đến tỉ lệ tử vong của bệnh nhân sau phẫu thuật. Tuy nhiên vấn đề quản lí về nội tiết ở bệnh nhân trƣớc và sau phẫu thuật u vùng tuyến yên ở Việt Nam cũng chƣa có hƣớng dẫn rõ ràng. Trên thế giới có vài nghiên cứu về đặc điểm rối loạn nội tiết ở bệnh nhân trƣớc và sau phẫu thuật u vùng tuyến yên, tuy nhiên, ở Việt Nam chƣa có nghiên cứu nào, cho nên chúng tôi tiến hành nghiên cứu: “Đặc điểm rối loạn nội tiết trước và sau phẫu thuật u vùng tuyến yên” tại Bệnh viện Nhi đồng 2 Thành phố Hồ Chí Minh từ 1/2012 đến 5/2020 nhằm đánh giá về đặc điểm các rối loạn nội tiết trƣớc và sau phẫu thuật u vùng tuyến yên ở trẻ em

MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
Trên trẻ u vùng tuyến yên đã phẫu thuật tại bệnh viện Nhi đồng 2 Thành phố Hồ Chí Minh từ 1/2012 đến tháng 5/2020:
1. Xác định đặc điểm dịch tễ, lâm sàng và cận lâm sàng của bệnh nhân u vùng tuyến yên trƣớc phẫu thuật.
2. Xác định đặc điểm của khối u vùng tuyến yên.
3. Xác định tỷ lệ các rối loạn nội tiết trƣớc và sau phẫu thuật u vùng tuyến yên khi còn trong thời gian nằm viện.
4. Xác định tỉ lệ biến chứng xảy ra sau phẫu thuật u vùng tuyến yên

MỤC LỤC
DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ………………………………………………………………………v
DANH MỤC HÌNH- SƠ ĐỒ- BIỂU ĐỒ ………………………………………………….. viii
DANH MỤC BẢNG ……………………………………………………………………………….. ix
ĐẶT VẤN ĐỀ …………………………………………………………………………………………..1
MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU ………………………………………………………………………..3
CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ……………………………………………………….4
1.1 Giải phẫu học……………………………………………………………………………………4
1.2 Sinh lí tuyến yên ……………………………………………………………………………….5
1.3 Các loại u tuyến yên ………………………………………………………………………..19
1.4 Các rối loạn nội tiết………………………………………………………………………….33
CHƢƠNG 2: ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU………………..41
2.1 Thiết kế nghiên cứu …………………………………………………………………………41
2.2 Thời gian và địa điểm nghiên cứu ……………………………………………………..41
2.3 Đối tƣợng nghiên cứu ………………………………………………………………………41
2.4 Kĩ thuật chọn mẫu……………………………………………………………………………41
2.5 Phƣơng pháp chọn mẫu…………………………………………………………………….41
2.6 Các bƣớc tiến hành ………………………………………………………………………….42
2.7 Định nghĩa các biến số nghiên cứu ……………………………………………………45
2.8 Thu thập và xử lý số liệu ………………………………………………………………….53
2.9 Y đức trong nghiên cứu ……………………………………………………………………54
CHƢƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ……………………………………………………56
3.1 Đặc điểm dịch tễ, lâm sàng và cận lâm sàng của bệnh nhân u vùng tuyến
yên trƣớc phẫu thuật………………………………………………………………………………….56
3.2 Đặc điểm của khối u vùng tuyến yên………………………………………………….64
3.3 Đặc điểm rối loạn nội tiết trƣớc và sau phẫu thuật……………………………….65
3.4 Đặc điểm biến chứng xảy ra sau phẫu thuật u vùng tuyến yên. ……………..78
CHƢƠNG 4: BÀN LUẬN ………………………………………………………………………..83
4.1 Đặc điểm dịch tễ, lâm sàng, cận lâm sàng của bệnh nhân u vùng tuyến yên
trƣớc phẫu thuật. ………………………………………………………………………………………83
.
.iv
4.2 Đặc điểm khối u vùng tuyến yên ……………………………………………………….91
4.3 Đặc điểm rối loạn nội tiết trƣớc và sau phẫu thuật……………………………….93
4.4 Đặc điểm biến chứng xảy ra sau phẫu thuật u vùng tuyến yên. ……………100
HẠN CHẾ CỦA ĐỀ TÀI ………………………………………………………………………..104
KẾT LUẬN……………………………………………………………………………………………105
KIẾN NGHỊ…………………………………………………………………………………………..107
TÀI LIỆU THAM KHẢO ……………………………………………………………………….108
PHỤ LỤC ……………………………………………………………………………………………..11

DANH MỤC HÌNH- SƠ ĐỒ- BIỂU ĐỒ
Thứ tự …Tên hình- Sơ đồ- Biểu đồ..…………………………………….……Trang
Hình 1.1. Thiết đồ đứng dọc của não………………………………………………………………..4
Sơ đồ 2.1. Sơ đồ nghiên cứu………………………………………………………44
Sơ đồ 3.1. Đặc điểm đái tháo nhạt sau phẫu thuật……….………………………72
Sơ đồ 3.2. Nhóm bệnh nhân trƣớc phẫu thuật bình thƣờng………………………………..75
Sơ đồ 3.3. Nhóm bệnh nhân trƣớc phẫu thuật không đánh giá đƣợc do dùng
dexamethasone …………………………………………………………………………………………….75
Sơ đồ 3.4. Nhóm bệnh nhân trƣớc phẫu thuật có suy thƣợng thận………………………76
Biểu đồ 3.1. Đặc điểm phân bố giới tính………………..……………………….56
Biểu đồ 3.2. Đặc điểm phân bố giới tính theo nhóm tuổi …………………………………..57
Biểu đồ 3.3. Đặc điểm về nơi cƣ trú ……………………………………………………………….58
Biểu đồ 3.4. Đặc điểm tiền căn u não ……………………………………………………………..59
.
.ix
DANH MỤC BẢNG
Thứ tự …Tên
bảng………………………………………………………….……Trang
Bảng 2.1. Tiêu chuẩn chẩn đoán thiếu máu theo tuổi………………………………………..52
Bảng 3.1. Tỉ lệ phân bố theo nhóm tuổi…………………………………………………………..57
Bảng 3.2. Tỉ lệ phân bố theo lý do nhập viện …………………………………………………..60
Bảng 3.3. Tần suất các triệu chứng lâm sàng thị giác (khám mắt) trƣớc phẫu thuật61
Bảng 3.4. Tần suất các triệu chứng lâm sàng thần kinh trƣớc phẫu thuật……….61
Bảng 3.5. Tần suất triệu chứng lâm sàng đa niệu trƣớc phẫu thuật……………………..62
Bảng 3.6. Tần suất triệu chứng dậy thì sớm trƣớc phẫu thuật …………………………….62
Bảng 3.7. Tình trạng natri máu trƣớc phẫu thuật………………………………………………62
Bảng 3.8. Tình trạng đƣờng huyết trƣớc phẫu thuật………………………………………….63
Bảng 3.9. Tình trạng thiếu máu trƣớc phẫu thuật ……………………………………………..63
Bảng 3.10. Đặc điểm giải phẫu bệnh của khối u vùng tuyến yên………………………..64
Bảng 3.11. Biến chứng của u trƣớc phẫu thuật (trên hình ảnh học) …………………….64
Bảng 3.12. Đặc điểm chung rối loạn nội tiết trƣớc phẫu thuật. …………………………..65
Bảng 3.13. Tỉ lệ dậy thì sớm trƣớc phẫu thuật………………………………………………….66
Bảng 3.14. Tỉ lệ đái tháo nhạt trƣớc phẫu thuật………………………………………………..66
Bảng 3.15. Mối liên quan giữa rối loạn natri máu và đái tháo nhạt trƣớc phẫu thuật
…………………………………………………………………………………………………………………..66
Bảng 3.16. Mối liên quan giữa đái tháo nhạt trƣớc phẫu thuật và giải phẫu bệnh…67
Bảng 3.17. Tỉ lệ suy giáp trƣớc phẫu thuật. ……………………………………………………..67
Bảng 3.18. Tỉ lệ suy thƣợng thận trƣớc phẫu thuật……………………………………………68
Bảng 3.19. Mối liên quan giữa các đặc điểm dịch tễ, lâm sàng, cận lâm sàng, đặc
điểm u với các rối loạn nội tiết trƣớc phẫu thuật. ……………………………………………..68
Bảng 3.20. Tỉ lệ rối loạn nội tiết chung sau phẫu thuật ……………………………………..69
Bảng 3.21. So sánh tỉ lệ các rối loạn nội tiết trƣớc và sau phẫu thuật u vùng tuyến
yên . ……………………………………………………………………………………………………………70
Bảng 3.22. Thời điểm xuất hiện đái tháo nhạt hậu phẫu…………………………………….72
.
.x
Bảng 3.23. Mối liên quan giữa rối loạn natri và đái tháo nhạt (cần điều trị kéo dài)
sau phẫu thuật………………………………………………………………………………………………73
Bảng 3.24. Mối liên quan giữa đái tháo nhạt (cần điều trị kéo dài) sau phẫu thuật và
u sọ hầu……………………………………………………………………………………………………….73
Bảng 3.25. Mối liên quan giữa đái tháo nhạt chung sau phẫu thuật và giải phẫu bệnh
…………………………………………………………………………………………………………………..74
Bảng 3.26. Tỉ lệ suy giáp sau phẫu thuật. ………………………………………………………..74
Bảng 3.27. Mối liên quan giữa các đặc điểm dịch tễ, lâm sàng, cận lâm sàng, đặc
điểm u và phẫu thuật với các rối loạn nội tiết sau phẫu thuật……………………………..77
Bảng 3.28. Tỉ lệ các biến chứng sau mổ ………………………………………………………….79
Bảng 3.29. Tình trạng thiếu máu sau phẫu thuật ………………………………………………79
Bảng 3.30. Tình trạng đƣờng huyết sau phẫu thuật …………………………………………..80
Bảng 3.31. Mối liên quan giữa rối loạn đƣờng huyết và biến chứng sau phẫu thuật
…………………………………………………………………………………………………………………..80
Bảng 3.32. Tình trạng natri máu sau phẫu thuật ……………………………………………….81
Bảng 3.33. Mối liên quan giữa rối loạn natri máu sau phẫu thuật và biến chứng sau
phẫu thuật. …………………………………………………………………………………………………..81
Bảng 3.34. Biến chứng của u sau phẫu thuật trên hình ảnh học ………………………….81
Bảng 3.35. Tình trạng bệnh nhân khi xuất viện………………………………………………..8