Nghiên cứu tình trạng sức khỏe bệnh tật của các cựu chiến binh có tiền sử phơi nhiễm với chất da cam/dioxin và đánh giá tác dụng của epithalamin và thymalin

Luận án Nghiên cứu tình trạng sức khỏe bệnh tật của các cựu chiến binh có tiền sử phơi nhiễm với chất da cam/dioxin và đánh giá tác dụng của epithalamin và thymalin.Từ năm 1961-1971 quân đội Mỹ đã tiến hành chiến dịch “Ranch Hand” rải các chất độc diệt cỏ tại nhiều vùng rộng lớn ở miền Nam Việt Nam, gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng đối với môi trường thiên nhiên và sức khoẻ con người Việt Nam.

Các chất diệt cỏ được Mỹ sử dụng, phần lớn là chất da cam, có chứa một lượng lớn tạp chất siêu độc 2,3,7,8-tetrachlorodibenzo-p-dioxin (TCDD), do vậy các nhà nghiên cứu sử dụng thuật ngữ chất da cam/dioxin để chỉ nhóm chất độc này. Ngoài chất da cam, các chất diệt cỏ khác có chứa dioxin là chất hồng, chất tím, chất xanh. Có khoảng 366 kg TCDD đã được rải xuống miền Nam Việt Nam trong toàn bộ chiến dịch Ranch Hand [28]. TCDD là dioxin có độ độc cao nhất, pho biến nhất, có thời gian bán hủy kéo dài, tồn lưu lâu dài trong cơ thể người và động vật, do vậy cũng được nghiên cứu nhiều nhất [58].

Những biến đổi sinh học do dioxin và các chất tương tự dioxin (dioxin-like compounds) gây ra không hoàn toàn giống nhau giữa các loài động vật, thậm chí có thể khác nhau ngay giữa các cá thể trong cùng một loài. Điều này gây ra nhiều khó khăn cho việc ngoại suy tác hại của chúng đối với con người từ các kết quả nghiên cứu trên động vật. Các biểu hiện nhiễm độc của cơ thể người phụ thuộc vào sự mẫn cảm cá thể, tuổi tác, thời gian và tác động phối hợp của các yếu tố ngoại cảnh khác. Cơ sở khoa học xác định các rối loạn do dioxin ở người được căn cứ vào các kết quả nghiên cứu dịch tễ có độ tin cậy cao và mức độ hợp lý của các rối loạn đó với các tổn thương quan sát thấy trên động vật. Ngày càng có nhiều loại bệnh và dị tật đã được các nhà khoa học xác định có liên quan với dioxin. Năm 1995 Viện Y khoa thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Hoa Kỳ (IOM-NAS) đưa ra 11 bệnh có bằng chứng chắc chắn và bằng chứng hạn chế liên quan với dioxin [78], đến năm 2008 danh mục này đã lên tới 17 bệnh [80].

Ớ Việt Nam, các kết quả nghiên cứu trong hàng chục năm qua của các nhà khoa học trong và ngoài nước cũng đã cung cấp nhiều bằng chứng quan trọng về tác hại của chất da cam/dioxin đối với con người. Những nhóm đối tượng phơi nhiễm với các chất độc này có thể gia tăng các rối loạn nội tiết, suy giảm miễn dịch, tăng hoạt độ các enzyme chức năng gan, ton thương nhiễm sắc thể, tăng tỷ lệ gặp các tai biến thai sản và dị tật bẩm sinh, các loại ung thư và nhiều loại bệnh khác. Năm 2008, Bộ Y tế đã ban hành danh mục 17 loại bệnh, tật, dị dạng, dị tật có liên quan đến phơi nhiễm với các chất độc hóa học chứa dioxin (quyết định 09/2008/QĐ-BYT, ngày 20 tháng 02 năm 2008).

Tác hại đa dạng và kéo dài của dioxin gây ra nhiều khó khăn cho công tác điều trị. Hơn nữa, hiện nay không có các thuốc chống độc đặc hiệu (antidot) đối với các loại chất độc này. Để giảm thiểu tác dụng của chúng có hai nhóm giải pháp: can thiệp phòng chống phơi nhiễm tác dụng của chất độc và nâng cao sức khỏe tăng cường sức đề kháng, miễn dịch và khả năng thu dọn gốc tự do của cơ thể (Nguyễn Văn Tường và CS; 2008) [34].

Một số tác hại của dioxin đối với con người chỉ có thể phát hiện được nhiều năm sau ở các đối tượng phơi nhiễm [58]. Các bệnh đái đường týp 2, tăng huyết áp, thiếu máu cơ tim cục bộ, bệnh parkinson mới được Viện Hàn lâm Khoa học Mỹ xác định có bằng chứng hạn chế liên quan với dioxin trong những năm gần đây [79], [80]. Đây là các bệnh gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm và có thể gây tử vong đối với những người có tuổi. Vì vậy, cho đến nay tác hại lâu dài của dioxin vẫn dành được sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu. Với mục đích góp phần phát hiện và hạn chế các tác hại của chất da cam/dioxin đối với con người Việt Nam hiện nay, chúng tôi đã tiến hành nghiên cứu đánh giá thực trạng sức khỏe và thử nghiệm sử dụng một số chế phẩm peptide điều hòa sinh học cho các cựu chiến binh tiền sử phơi nhiễm với chất da cam/dioxin hiện đang sinh sống trên địa bàn Hà Nội.

Đe đáp ứng nhiệm vụ trên đây chúng tôi đã tiến hành thực hiện đề tài “Nghiên cứu tình trạng sức khỏe bệnh tật của các cựu chiến binh có tiền sử phơi nhiễm với chất da cam/dioxin và đánh giá tác dụng của epithalamin và thymalin “. Đề tài được xây dựng với các mục tiêu sau:

1. Nghiên cứu tình trạng bệnh tật và sự biến đổi một số chỉ tiêu sinh lý, sinh hoá ở các cựu chiến binh tiền sử phơi nhiễm với chất da cam/dioxin.

2. Đánh giá tác dụng điều biến sinh học của epithalamin phối hợp với thymalin đối với các đối tượng trên qua sự biến đổi một số chỉ tiêu huyết học, sinh hoá, nội tiết và miễn dịch.

MỤC LỤC

Trang

Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục

Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng Danh mục các hình

ĐẶT VẤN ĐỀ 1

CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 4

1.1. Tác hại của dioxin và các hợp chất tương tự đối với người và động vật 4

1.1.1. Quá trình rải các chất da cam/dioxin do quân đội Mỹ

tiến hành ở miền Nam Việt Nam 4

1.1.2. Dioxin và các hợp chất tương tự dioxin 6

1.1.3. Độc tính của dioxin và các hợp chất tương tự dioxin 7

1.1.4. Sự xâm nhập, hấp thu, phân bố, chuyển hóa và thải trừ TCDD 9

1.1.5. Cơ chế tác dụng của các dioxin 12

1.2. Những rối loạn bệnh học do dioxin gây ra 16

1.2.1. Các rối loạn miễn dịch 16

1.2.2. Các rối loạn chức năng gan 17

1.2.3. Các rối loạn nội tiết và chuyển hóa 17

1.2.4. Các rối loạn bệnh lý ở da và mô dưới da 22

1.2.5. Các rối rối loạn bệnh lý hệ thần kinh 24

1.2.6. Các rối loạn bệnh lý hệ tuần hoàn 25

1.2.7. Các rối loạn bệnh lý hệ hô hấp 26

1.2.8. Các rối loạn bệnh lý hệ tiêu hóa 27

1.2.9. Các dị tật bẩm sinh và bất thường thai sản 27

1.2.10. Các bệnh bệnh ung thư 29

1.3. Các giải pháp phòng chống nhiễm độc dioxin, các hợp chất tương

tự dioxin và phục hồi sức khỏe cho người bị phơi nhiễm 30

1.3.1. Hạn chế dioxin và các hợp chất tương tự dioxin xâm nhập

vào cơ thể qua đường tiêu hoá 30

1.3.2.  Tăng nhanh quá trình đào thải dioxin và các hợp chất

tương tự ra khỏi cơ thể 31

1.3.3.  Các biện pháp điều trị cơ chế tác dụng của dioxin và tăng cường sức đề kháng miễn dịch của cơ thể 33

1.3.4. Chẩn đoán và điều trị đối với từng loại bệnh mà các đối

tượng phơi nhiễm với dioxin mắc phải 35

1.3.5. Tác dụng của các chế phẩm peptide điều hòa sinh học

epithalamin và thymalin 36

CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 44

2.1. Đối tượng nghiên cứu 44

2.2. Phương pháp nghiên cứu 46

2.2.1. Các chỉ tiêu nghiên cứu 47

2.2.2. Phương pháp tiến hành 52

2.3. Đạo đức nghiên cứu 60

2.4. Xử lý thống kê 60

CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 63

3.1. Tình trạng bệnh tật và đặc điểm một số chỉ tiêu sinh lý, sinh hóa

của hai nhóm nghiên cứu 63

3.1.1. Đặc điểm của các nhóm nghiên cứu 63

3.1.2. Kết quả định lượng các dioxin trong các mẫu máu trộn 65

3.1.3. Tỷ lệ một số mặt bệnh và các chỉ số sinh lý của hai nhóm nghiên cứu 67

3.1.4. Các chỉ số huyết học và sinh hóa của hai nhóm nghiên cứu 73

3.2. Tác dụng phối hợp của epithalamin và thymalin đối với các cựu chiến

binh tiền sử phơi nhiễm với chất da cam/dioxin 83

3.2.1. Biến đoi trạng thái chủ quan 83

3.2.2. Biến đổi các chỉ số hồng cầu, huyết sắc tố và các chỉ số đông

máu sau sử dụng thuốc và placebo 84

3.2.3.  Biến đổi các chỉ tiêu miễn dịch máu ngoại vi sau sử dụng

thuốc và placebo 86

3.2.4. Biến đổi các chỉ tiêu sinh hóa máu sau sử dụng thuốc và placebo 92

3.2.5. Biến đổi các hormone cortisol, testosterone và estradiol

huyết thanh sau sử dụng thuốc và placebo 94

CHƯƠNG 4. BÀN LUẬN 96

4.1. Về tình trạng bệnh tật và đặc điểm một số chỉ tiêu sinh lý, sinh

hóa của hai nhóm nghiên cứu 96

4.2.  Về tác dụng phối hợp của epithalamin và thymalin đối với các

cựu chiến binh tiền sử phơi nhiễm với chất da cam/dioxin 117

KẾT LUẬN 131

KHUYẾN NGHỊ 133

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC