Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và nồng độ một số cytokine huyết thanh ở bệnh nhân hen phế quản nhiều đợt cấp

Luận án tiến sĩ y học Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và nồng độ một số cytokine huyết thanh ở bệnh nhân hen phế quản nhiều đợt cấp.Hen phế quản (HPQ) là một bệnh không đồng nhất và hiện vẫn đang là gánh nặng bệnh tật toàn cầu với tỷ lệ mắc cao và vẫn còn tỷ lệ tử vong nhất định. HPQ vẫn đang tiếp tục gia tăng trong 30 năm qua với số ca mắc 226,9 triệu vào năm 1990 tăng lên 262,41 triệu vào năm 2019. Số ca tử vong hàng năm khoảng 460.000 người, tập trung cao nhất ở những vùng có thu nhập thấp. Việt Nam cũng nằm trong số các nước độ lưu hành HPQ có xu hướng gia tăng [1]. Theo một nghiên cứu ở nước ta năm 2010 trên 14.246 người ≥16 tuổi thấy tỷ lệ mắc HPQ là 4,1% [2].
Đợt cấp của HPQ là một biến cố bất lợi, ảnh hưởng đến sự tiến triển của bệnh, gây các biến chứng và có thể nguy cơ tử vong cho bệnh nhân. Cho nên đợt cấp không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng sức khỏe-cuộc sống mà còn làm tăng chi phí cho bệnh nhân và gia đình, xã hội. Chính vì vậy, dự phòng và điều trị đợt cấp một cách hiệu quả là mục tiêu chính trong kiểm soát HPQ.Biểu hiện và diễn biến của HPQ là không đồng nhất với những biểu hiện triệu chứng lâm sàng, đáp ứng viêm rất đa dạng đã tạo nên các kiểu hình (Phenotype) phức tạp của bệnh, do vậy các biện pháp điều trị với đáp ứng với các biện pháp điều trị cũng không giống nhau. Hiện nay,đã có nhiều bước tiến trong việc phát triển các phương pháp điều trị mới, hiệu quả, nhưng trên thực tế vẫn có tỷ lệ không nhỏ bệnh nhân không kiểm soát được (17% bệnh nhân HPQ khó trị và 3,7% HPQ nặng) mặc dù đã điều trị tối ưu [3].

  Bệnh nhân HPQ nhiều đợt cấp là một trong các kiểu hình của hen không kiểm soát.Bản chất của HPQ nhiều đợt cấp liên quan đến quá trình đáp ứng viêm đường thở đa dạng và không ổn định: Đáp ứng viêm Th2 và viêm không Th2. Đánh giá đặc điểm lâm sàng, rối loạn thông khí phổi và bản chất đáp ứng viêm (thay đổi các dấu ấn viêm, cytokine…) giúp cho việc kiểm soát hen chính xác và hiệu quả hơn [4].   
Cơ chế bệnh sinh của HPQ rất phức tạpvới sự tác động của nhiều yếu tố như yếu tố cơ địa (tuổi, giới, chủng tộc, tiền sử dị ứng…), vận động, nghề nghiệp, khói thuốc, bệnh đồng mắc… và có nhiều cơ chế bệnh sinh khác nhau. Cơ chế viêm đóng vai trò chủ đạo trong bệnh sinhcủa HPQ với sự tham gia của nhiều tế bào như tế bào Th1, Th2, Th17, tế bào lympho T điều hòa (Treg), tế bào lympho miễn dịch bẩm sinh (ILC), bạch cầu ái toan (BCAT), bạch cầu đa nhân trung tính (BCĐNTT), đại thực bào (ĐTB), tế bào tua gai, tế bào biểu mô đường thở và các chất trung gian hóa học viêm (cytokine, chất hóa ứng động…). Cáccytokine là sợi dây kết nối và là yếu tố tác động trực tiếp trong cơ chế sinh bệnh học của HPQ: đóng vai trò then chốt trong khởi phát, duy trì hay khuếch đại đáp ứng viêm trong HPQ [5], [6]. Một số nghiên cứu cho thấy sự thay đổi các cytokine huyết thanh giúp xác định kiểu hình viêm của đợt cấp, định hướng điều trị đích phân tử (điều trị thuốc sinh học), theo dõi đáp ứng điều trị kiểm soát và tiên lượng ở bệnh nhân HPQ [7].
Trên thế giới và nước ta cũng đã có một số nghiên cứu về các yếu tố nguy cơ cũng như một số đặc điểm lâm sàng của kiểu hình HPQ nhiều đợt cấp và thay đổi các dấu ấn viêm, cytokine trong đợt cấp của HPQ nói chung.Tuy nhiên, chưa thấy các nghiên cứu về đánh giá thay đổi chức năng thông khí, các dấu ấn viêm, đặc biệt là nồng độ các cytokine huyết thanh ở kiểu hình HPQ nhiều đợt cấp. Chính vì vậy, chúng tôi nghiên cứu đề tài: “Nghiên cứu đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng và nồng độ một sốcytokine huyết thanh ở bệnh nhân hen phế quản nhiều đợt cấp” với các mục tiêu sau:
1.     Mô tả một số đặc điểm lâm sàng, thông khí phổi, dấu ấn viêm và nồng độ cáccytokine huyết thanhở bệnh nhân hen phế quản nhiều đợt cấp.
2.     Đánh giá mối liên quan giữa nồng độ các cytokine huyết thanh với một số đặc điểm lâm sàng, dấu ấn viêm và thông khí phổi ở bệnh nhân hen phế quản nhiều đợt cấp.

Trang bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục chữ viết tắt
Danh mục bảng
Danh mục biểu đồ
Danh mục hình
ĐẶT VẤN ĐỀ    1
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU    3
1.1. Đợt cấp của hen phế quản và hen phế quản nhiều đợt cấp    3
1.1.1. Đợt cấp hen phế quản    3
1.1.2. Hen phế quản nhiều đợt cấp    6
1.2. Cơ chế viêm và vai trò của cytokine trong hen phế quản    14
1.2.1. Cơ chế viêm tronghen phế quản    14
1.2.2. Vai trò của các cytokine trong cơ chế bệnh sinh của hen phế quản    20
1.3. Điều trị kiểm soát hen phế quản theo kiểu hình viêm    23
1.3.1. Điều trị hen phế quản kiểu hình viêm Th2    24
1.3.2.Điều trị hen phế quản kiểu hình viêmkhông Th2    25
1.4. Các nghiên cứu liên quan đến đề tài    28
1.4.1. Trên thế giới    28
1.4.2. Tại Việt Nam    35
CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU    36
2.1. Đối tượng nghiên cứu    36
2.1.1. Tiêu chuẩn chọn đối tượng nghiên cứu    36
2.1.2. Tiêu chuẩn loại trừ    37

2.2. Nội dung nghiên cứu    38
2.2.1. Đặc điểm lâm sàng, thông khí phổi, dấu ấn viêm và nồng độ các cytokine huyết thanh ở bệnh nhân hen phế quản nhiều đợt cấp.    38
2.2.2. Mối liên quan giữa nồng độ các cytokine huyết thanh với một số đặc điểm lâm sàng, dấu ấn viêm và thông khí phổi ở bệnh nhân hen phế quản nhiều đợt cấp.    39
2.3. Phương pháp nghiên cứu    40
2.3.1. Thiết kế nghiên cứu    40
2.3.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu    40
2.3.3. Cỡ mẫu và cách chọn mẫu    40
2.3.4. Các phương pháp thu thập dữ liệu    41
2.3.5. Điều trị kiểm soát hen và quản lý bệnh nhân    47
2.3.6. Tiêu chuẩn đánh giá kết quả nghiên cứu    51
2.4. Phân tích và xử lý số liệu    55
2.5. Đạo đức nghiên cứu    56
CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU    58
3.1. Đặc điểm lâm sàng, thông khí phổi, dấu ấn viêm và nồng độ cytokine huyết thanh ở bệnh nhân hen phế quản nhiều đợt cấp    58
3.1.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu    58
3.1.2. Đặc điểm lâm sàng của bệnh nhân hen phế quản nhiều đợt cấp    60
3.1.3. Đặc điểm thông khí phổi và dấu ấn viêm    66
3.1.4. Nồng độ cytokine huyết thanh    71
3.2. Mối liên quan giữa nồng độ các cytokine huyết thanh với một số đặc điểm lâm sàng, dấu ấn viêm và thông khí phổi ở bệnh nhân hen phế quản nhiều đợt cấp    73
3.2.1. Mối liên quan giữa các nồng độ cytokine với một số đặc điểm lâm sàng    73
3.2.2. Mối liên quan nồng độ các cytokine huyết thanh với thông khí phổi và một số dấu ấn viêm    80
3.2.3. Mối tương quan giữa nồng độ các cytokine    85
CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN    92
4.1. Đặc điểm lâm sàng, thông khí phổi, dấu ấn viêm và nồng độ cytokine huyết thanh ở bệnh nhân hen phế quản nhiều đợt cấp    92
4.1.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu    92
4.1.2. Đặc điểm lâm sàng của bệnh nhân hen phế quản nhiều đợt cấp    93
4.1.3. Đặc điểm thông khí phổi và dấu ấn viêm ở bệnh nhân hen phế quản nhiều đợt cấp    102
4.1.4. Nồng độ cytokine huyết thanh ở bệnh nhân hen phế quản nhiều 
đợt cấp    108
4.2. Mối liên quan giữa nồng độ các cytokine huyết thanh với một số đặc điểm lâm sàng, dấu ấn viêm và thông khí phổi ở bệnh nhân hen phế quản nhiều đợt cấp    111
4.2.1. Mối liên quan giữa các nồng độ cyokine với một số đặc điểm 
lâm sàng    111
4.2.2. Mối liên quan nồng độ các cytokine huyết thanh với thông khí phổi và một số dấu ấn viêm ở nhóm hen phế quản nhiều đợt cấp    117
4.2.3. Mối tương quan giữa nồng độ các cytokine    122
4.2.4. Phân tích mối liên quan giữa một số đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng với tăng nồng độ một số cytokine    123
4.3. Hạn chế của nghiên cứu    124
KẾT LUẬN    125
KIẾN NGHỊ    127
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ
ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC