Nghiên cứu tác dụng của bài thuốc Quy tỳ hoàn trên bệnh nhân thiếu máu thiếu sắt trong chứng huyết hư

Nghiên cứu tác dụng của bài thuốc Quy tỳ hoàn trên bệnh nhân thiếu máu thiếu sắt trong chứng huyết hư

Luận án tiến sỹ : Hoàng Thị Hoa Lan

Chuyên ngành : Bệnh học nội khoa  : Năm bảo vệ 2000

Hướng dẫn khoa học : GS.TS Đào Văn Chinh; GS Trần Thúy

Y học cổ truyền ngày nay cho rằng huyết hư là “Huyết thiếu lượng hoặc thiếu thành phần mà sinh ra các chứng bệnh khác nhau". Còn theo Y học hiện đại thì cho rằng thiếu máu là sự mất cân bằng giữa hai quá trình sinh hồng cầu và quá trình huỷ hồng cầu. Trước những năm 1970 các nhà Y học cổ truyền (YHCT) vẫn thường cho rằng chứng huyết hư của YHCT cũng như những chứng thiếu máu của Y học hiện đại (YHHĐ). Sau những năm 1970 các nhà nghiên cứu YHCT mới bắt đầu đi sâu nghiên cứu nhằm chứng minh mối liên quan giữa chứng huyết hư của YHCT với các triệu chứng tương tự của Y học phương Tây và đây cũng là mối quan tâm của nhiều nhà Y học trên thế giới [127], [129]. Nhiều công trình nghiên cứu về huyết hư được tiến hành và cho thấy huyết hư không trùng hợp hoàn toàn với các bệnh thiếu máu của YHHĐ. Trong những người có chứng huyết hư, chỉ có 51,2% người có bệnh thiếu máu các loại của YHHĐ, còn trong những người có bệnh thiếu máu các loại của YHHĐ thì chỉ có 18% là phù hợp với chẩn đoán huyết hư của YHCT [114], [123]. Năm 1995 các nhà YHCT Trung Quốc [96] đã đi đến thống nhất xếp 4 bệnh thiếu máu của YHHĐ nằm trong chứng huyết hư của YHCT là:
1- Thiếu máu nguyên hồng cầu không lớ
2- Thiếu máu suy tuỷ
3- Thiếu máu thiếu sắt
4- Thiếu máu tan máu vùng Địa Trung Hải
Trong 4 loại bệnh thiếu máu theo YHHĐ thuộc chứng huyết hư thì thiếu
máu dinh dưỡng thiếu sắt là phổ biến và là mối quan tâm của Y tế cộng đồng, nhất là các nước đang phát triển [46].

Thiếu máu do thiếu sắt là loại thiếu máu dinh dưỡng hay gặp nhất, có thể kết hợp với thiếu acid folic, nhất là trong thời kỳ có thai. Các loại thiếu máu dinh dưỡng như do thiếu vitamin B12, pyridoxin và thiếu đồng, ít gập hơn [57],[60],[62]. Theo thống kê của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) thì thiếu máu thiếu sắt là một trong những nhóm bệnh phổ biến do thiếu dinh dưỡng ở những nước đang phát triển hiện nay. Cũng theo (WHO) thì phụ nữ có hàm lượng hemoglobin (Hb) duới 120g/1 được coi là thiếu máu [26].
Điều trị tại cộng đồng cho những người thiếu máu dinh dưỡng thiếu sắt thường vẫn là sắt Fe² sulfat qua đường uống. Biện pháp điều trị muối sắt tại cộng đồng này là một quá trình uống thuốc kéo dài và đôi khi gặp những phản ứng phụ của thuốc đã làm cho người bệnh khó chịu và dễ bỏ cuộc. Hơn nữa một trong những nguyên nhân quan trọng của thiếu máu do sắt là giảm hấp thu (hấp thu không hiệu quả) chất sắt mặc dù lượng sắt cung cấp vẫn đủ [1].[10],[91].
Theo lý luận của YHCT chất sắt điều trị trong bệnh thiếu máu thiếu sắt chỉ là điều trị ngọn (trị tiêu), vì thế muốn điều trị đạt hiệu quả cần điều trị nguyên nhân thiếu máu. Theo YHCT thì thiếu máu dinh dưỡng mầm trong chứng huyết hư. Để điều trị chứng huyết hư này YHCT có nhiều bài thuốc chữa huyết hư, trong đó có bài Quy tỳ chữa huyết hư liên quan mật thiết đến tạng Tâm và tạng Tỳ. Bài thuốc này được ghi trong sách Tẻ sinh phương từ thời nhà Tống (cách đây hơn 700 năm), đến nay vẫn được ứng dụng điều trị rộng rãi trên lâm sàng [7], [18],[33].[43].
Ở Trung Quốc đã có rất nhiều nghiên cứu tác dụng của bài thuốc Quy tỳ chữa các chứng hư nhược, bệnh tim, bệnh cơ quan tạo máu [95].[101]. [108],[109],[114],[116].130],[141],[143]. Nhưng tác dụng điều trị huyết hư có thiêu máu thiếu sắt của bài thuốc này còn ít được các tác giả quan tâm.

Riêng ở Việt Nam cũng có những báo cáo, tổng kết về tác dụng lâm sàng theo YHCT của bài thuốc Quy tỷ, nhưng cũng chỉ là những báo cáo tổng kết của từng Viện.
Nhằm phát huy, phát triển thuốc cổ truyền và khai thác có chọn lọc các bài thuốc cổ truyển cũng như kinh nghiệm chữa chứng huyết hư bằng YHCT từ đó ứng dụng trên diện rộng tại cộng đồng. Dựa vào lý luận, tính năng tác dụng chữa huyết hư của bài thuốc chúng tôi mạnh dạn đi sâu nghiên cứu để tài:
“Nghiên cứu tác dụng của bài thuốc Quy tỳ hoàn trên bệnh thiếu máu thiếu sắt trong chứng huyết hư".
Đề tài nhằm nghiên cứu bài thuốc YHCT để điều trị và phòng bệnh thiếu máu dinh dưỡng thiếu sắt ở đối tượng phụ nữ tại xã, từ đó áp dụng điều trị thiếu máu cho các đối tượng phụ nữ có thai và trẻ em tại cộng đồng. Đề tài cũng làm cơ sở nghiên cứu điều trị các bệnh thiếu máu khác như bệnh suy tuy xương, thiếu máu huyết tán, các bệnh máu sau dùng hoá trị liệu.
Mục tiêu của luận án
1. Đánh giá tác dụng của QTH điều trị huyết hư có thiếu máu dinh dưỡng thiếu sắt.
2. Tìm hiểu tác dụng chống thiếu máu của bài thuốc QTH trên mô hình thiếu máu thực nghiệm.