KHẢO SÁT NỒNG ĐỘ LIPID MÁU, CHỈ SỐ FMD Ở BỆNH NHÂN ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TÝP 2 MỚI PHÁT HIỆN TRƯỚC VÀ SAU ĐIỀU TRỊ STATIN CÓ PHỐI HỢP EZETIMIBE

Luận án KHẢO SÁT NỒNG ĐỘ LIPID MÁU, CHỈ SỐ FMD Ở BỆNH NHÂN ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TÝP 2 MỚI PHÁT HIỆN TRƯỚC VÀ  SAU ĐIỀU TRỊ STATIN CÓ PHỐI HỢP EZETIMIBE. Đái tháo đường týp 2 là bệnh rối loạn chuyển hóa mạn tính, có sự phối hợp của nhiều yếu tố nguy cơ gây bệnh. Trong đó rối loạn lipid máu là một trong các yếu tố nguy cơ thường gặp, tác động đến tiến triển, biến chứng và tử vong của bệnh. Tăng cholesterol máu làm gia tăng tỷ lệ tử vong ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2 lên 3 – 4 lần so với bệnh nhân không mắc đái tháo đường [1]. Rối loạn lipid máu vừa là yếu tố nguy cơ đồng thời là nguyên nhân trực tiếp, quan trọng đối với quá trình hình thành xơ vữa động mạch – biểu hiện chính và cơ bản của biến chứng mạch máu ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2. Bên cạnh đó, rối loạn lipid máu còn ảnh hưởng đến kháng insulin – cơ chế bệnh sinh chủ yếu của đái tháo đường týp 2. Rối loạn lipid máu ảnh hưởng đa chiều đến bệnh, là yếu tố nguy cơ thường gặp, là mắt xích quan trọng trong cơ chế bệnh sinh của biến chứng mạch máu(xơ vữa động mạch). Chính vì vậy, rối loạn lipid máu cũng chính là một trong những mục tiêu điều trị ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2 [2], [3].

Nếu như rối loạn lipid máu là nguyên nhân trực tiếp, quan trọng thì rối loạn chức năng nội mạc mạch máu mà chủ yếu là suy giảm chức năng giãn mạch phụ thuộc nội mạc là biểu hiện chính và sớm của vữa xơ động mạch [4], [5]. Vì vậy, khảo sát xơ vữa động mạch ở giai đoạn tiền lâm sàng rất được quan tâm vì những lợi ích nó mang lại nếu muốn ngăn chặn hoặc làm chậm tiến triển quá trình xơ vữa. Đánh giá rối loạn chức năng nội mạc mạch máu có thể tiến hành bằng nhiều phương pháp, trong đó đo chỉ số giãn mạch qua trung gian dòng chảy FMD (FMD: Flow mediated dilation) là phương pháp có độ tin cậy cao, được sử dụng phổ biến trong thực hành lâm sàng [4]. 

Điều trị rối loạn lipid máu sẽ giúp cải thiện chức năng nội mạc, làm giảm hoặc ngăn ngừa nguy cơ vữa xơ động mạch. Cho đến nay, statin vẫn là thuốc lựa chọn đầu tiên để điều trị rối loạn lipid máu. Cơ chế tác dụng của thuốc làm ức chế tổng hợp cholesterol tại gan. Tuy vậy, nếu sử dụng đơn trị liệu thì tỷ lệ đạt mục tiêu điều trị còn thấp ngay cả trường hợp tăng liều và đổi sang statin có cường độ mạnh [6], [7]. Ezetimibe là thuốc giảm cholesterol máu thông qua cơ chế ức chế protein vận chuyển sterol thức ăn NPC1L1(Niemann Pick C1 like 1 protein) nằm ở niêm mạc ruột non [8], [9]. Gần đây các nhà khoa học đã phát hiện việc tăng hoạt động của protein này ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2 và mối liên quan giữa giảm tổng hợp cholesterol ở gan dưới tác dụng của statin được bù trừ bởi sự tăng hấp thu cholesterol ở ruột [9], [10]. Cơ chế điều hòa phản hồi này giải thích vì sao hiệu lực hạ LDL-c của statin bị giới hạn [11]. Dùng ezetimibe phối hợp với statin là giải pháp khắc phục cơ chế điều hòa phản hồi này.Vì vậy, ezetimibe là thuốc đã chứng minh lợi ích điều trị khi dùng đơn độc hoặc phối hợp với statin, được áp dụng rộng rãi trong thực hành lâm sàng tại nhiều quốc gia và các hiệp hội khuyên dùng [12], [13], [14].

Tại Việt Nam, ezetimibe được sử dụng trong điều trị rối loạn lipid máu từ năm 2012, tuy vậy chưa có báo cáo về phương thức và hiệu quả sử dụng ở bệnh nhân đặc biệt là bệnh nhân đái tháo đường. Vì vậy, chúng tôi tiến hành đề tài này với mục tiêu: 

1. Khảo sát đặc điểm một số yếu tố nguy cơ, rối loạn lipid máu và chỉ số FMD (FMD: Flow mediated dilation)động mạch cánh tay trên bệnh nhân đái tháo đường týp 2 mới phát hiện.
2. Đánh giá kết quả can thiệp của liệu pháp statin đơn độc và kết hợp với ezetimibe trên rối loạn lipid máu, một số yếu tố nguy cơ và chỉ số FMD ở nhóm bệnh nhân đái tháo đường týp 2 mới phát hiện có rối loạn lipid máu.

MỤC LỤC

Trang

Trang phụ bìa

Lời cam đoan

Mục lục

Chữ viết tắt

Danh mục các bảng

Danh mục các biểu đồ

Danh mục các hình

ĐẶT VẤN ĐỀ 1

CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN 3

1.1. ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TÝP 2 VÀ BỆNH LÝ MẠCH MÁU LỚN 3

1.1.1.  Kháng insulin và suy giảm chức năng tế bào beta trong cơ chế bệnh sinh đái tháo đường týp 2 3

1.1.2.  Mối liên quan giữa đái tháo đường týp 2 và bệnh lý mạch máu lớn 5

1.2. RỐI LOẠN LIPID MÁU Ở BỆNH NHÂN ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TÝP 2 7

1.2.1.  Dịch tễ học rối loạn lipid ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2 7

1.2.2.  Cơ chế bệnh sinh rối loạn lipid ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2 8

1.2.3.  Ảnh hưởng rối loạn lipid máu lên cơ chế bệnh sinh của đái tháo đường týp 2 9

1.2.4.  Ảnh hưởng rối loạn lipid máu lên quá trình xơ vữa động mạch ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2 11

1.2.5.  Điều trị rối loạn lipid máu ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2 12

1.3. BIẾN ĐỔI LỚP NỘI MẠC MẠCH MÁU Ở BỆNH NHÂN ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TÝP 2 21

1.3.1. Chức năng nội mạc mạch máu bình thường 21

1.3.2. Rối loạn chức năng nội mạc và các yếu tố ảnh hưởng đến chức năng nội mạc mạch máu ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2 23

1.3.3. Phương pháp đánh giá chức năng nội mạc mạch máu 27

1.3.4. Phương pháp đo đáp ứng giãn mạch qua trung gian dòng chảy FMD (Flow mediated dilation) bằng phương pháp không xâm nhập 28

1.3.5. Các phương pháp điều trị nhằm cải thiện chức năng nội mạc ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2 30

1.4. MỘT SỐ NGHIÊN CỨU VỀ RỐI LOẠN LIPID MÁU VÀ FMD Ở BỆNH NHÂN ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TÝP 2 32

1.4.1. Nghiên cứu về hiệu quả điều trị rối loạn lipid máu 32

1.4.2. Nghiên cứu về chức năng nội mạc mạch máu và hiệu quả điều trị rối loạn lipid máu đối với chức năng nội mạc 33

CHƯƠNG 2:ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 35

2.1. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU 35

2.1.1. Tiêu chuẩn chẩn đoán 35

2.1.2. Tiêu chuẩn lựa chọn 36

2.1.3. Tiêu chuẩn loại trừ 37

2.2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 39

2.2.1. Xác định cỡ mẫu 39

2.2.2. Quy trình nghiên cứu 40

2.2.3. Các biến số nghiên cứu 42

2.2.4. Phương pháp theo dõi và điều trị cụ thể bệnh nhân đái tháo đường có rối loạn lipid máu 52

2.2.5. Đánh giá kết quả điều trị 55

2.2.6.  Phương pháp xử lý, phân tích số liệu và đạo đức y học trong nghiên cứu 56

CHƯƠNG 3:KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 59

3.1 ĐẶC ĐIỂM YẾU TỐ NGUY CƠ CỦA ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU 59

3.2. ĐẶC ĐIỂM RỐI LOẠN LIPID MÁU VÀ FMD ĐỘNG MẠCH CÁNH TAY CỦA ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU 63

3.2.1 Đặc điểm rối loạn lipid máu 63

3.2.2. Đặc điểm FMD động mạch cánh tay của nhóm nghiên cứu 67

3.3. ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ ĐIỀU TRỊ RỐI LOẠN LIPID MÁU, CÁC YẾU TỐ NGUY CƠ VÀ BIẾN ĐỔI CHỈ SỐ FMD CỦA NHÓM CAN THIỆP 75

3.3.1. Đặc điểm yếu tố nguy cơ và điều trị của bệnh nhân nhóm can thiệp 75

3.3.2. Đánh giá một số yếu tố nguy cơ trước và sau can thiệp 79

3.3.3. Đánh giá các thông số lipid sau can thiệp 81

3.3.4. Đánh giá kết quả FMD trước và sau can thiệp 88

3.4. ĐÁNH GIÁ TÁC DỤNG KHÔNG MONG MUỐN LIÊN QUAN ĐIỀU TRỊ STATIN VÀ EZETIMIDE 89

CHƯƠNG 4:BÀN LUẬN 90

4.1. ĐẶC ĐIỂM YẾU TỐ NGUY CƠ CỦA ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU 90

4.2. ĐẶC ĐIỂM RỐI LOẠN LIPID MÁU Ở BỆNH NHÂN ĐÁI THÁO ĐƯỜNG TÝP 2 96

4.3. ĐẶC ĐIỂM FMD Ở ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU 98

4.3.1. Giá trị FMD động mạch cánh tay ở nhóm bệnh và nhóm chứng 98

4.3.3. Mối liên quan giữa FMD động mạch cánh tay với lipid máu 107

4.4. KẾT QUẢ KIỂM SOÁT MỘT SỐ YẾU TỐ NGUY CƠ, BIẾN ĐỔI NỒNG ĐỘ LIPID MÁU, CHỈ SỐ FMD TRƯỚC VÀ SAU ĐIỀU TRỊ 109

4.4.1. Kết quả điều trị thông qua biến đổi nồng độ lipid máu trước và sau điều trị 111

4.4.2. Kết quả cải thiện chỉ số giãn mạch qua trung gian dòng chảy-FMD trước và sau điều trị 113

4.5. TÁC DỤNG KHÔNG MONG MUỐN CỦA ĐIỀU TRỊ STATIN VÀ EZETIMIDE 117

NHỮNG HẠN CHẾ CỦA ĐỀ TÀI 119

KẾT LUẬN 120

KIẾN NGHỊ 122

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ 

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI LUẬN ÁN

TÀI LIỆU THAM KHẢO

PHỤ LỤC

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ 

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI LUẬN ÁN

1. Nguyễn Thu Hiền, Hoàng Trung Vinh, Nguyễn Vinh Quang(2017)Kết quả điều trị rối loạn lipid máu ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2 sử dụng ezetimibe phác đồ đơn độc hoặc phối hợp với simvastatin, Tạp chí Y dược học lâm sàng 108, 1:138-143.
2. Nguyễn Thu Hiền, Hoàng Trung Vinh, Nguyễn Vinh Quang(2017)Nghiên cứu biến đổi chỉ số giãn mạch qua trung gian dòng chảy, kháng insulin, hs-CRP ở bệnh nhân đái tháo đường týp 2 sử dụng ezetimibe phác đồ đơn độc hoặc phối hợp với simvastatin, Tạp chí Y dược học lâm sàng 108, 3: 29-34.
3. Nguyễn Thu Hiền, Hoàng Trung Vinh, Nguyễn Vinh Quang(2017)Tìm hiểu mối liên quan của giãn mạch qua trung gian dòng chảy với một số đặc điểm lâm sàng của bệnh nhân đái tháo đường týp 2 có rối loạn lipid, Tạp chí Y- Dược học quân sự, 5: 57-62.