Nghiên cứu biến đổi di truyền tế bào ở bệnh nhân ung thư tuyến giáp thể biệt hóa được điều trị bằng 131 I

Luận án Nghiên cứu biến đổi di truyền tế bào ở bệnh nhân ung thư tuyến giáp thể biệt hóa được điều trị bằng 131 I.Hiện nay trên thế giới việc sử dụng đồng vị phóng xạ trong các ngành công nghiệp cũng như trong nghiên cứu y sinh học đang phát triển ngày càng rộng rãi. Đặc biệt là trong y học, các đồng vị phóng xạ đã được sử dụng có hiệu quả để chẩn đoán và điều trị bệnh. Dược chất phóng xạ 131I đã được dùng để điều trị bệnh Basedow, ung thư tuyến giáp thể biệt hóa từ năm 1942 [31], [32], phương pháp này tương đối đơn giản, dễ thực hiện, hiệu quả điều trị cao.

131I tập trung vào các tế bào tuyến giáp theo cơ chế vận chuyển tích cực và được lưu giữ ở tế bào nang tuyến giáp, làm giảm sự tưới máu, dẫn đến các tế bào tuyến giáp bị xơ hóa và chết. Bên cạnh đó, 131I cũng làm tổn thương ADN, ion hóa các phân tử nội bào, ức chế hoặc làm chậm quá trình phân chia tế bào, tạo gốc tự do và kích thích sự chết theo chương trình của tế bào nơi iốt phóng xạ tập trung. Việc nghiên cứu những tổn thương gen do phóng xạ gây ra đã được nhiều nhà khoa học trên thế giới quan tâm [54], [58], [69], [90], [118], [142], [193], [196]. Các tác giả đã tiến hành các nghiên cứu tình trạng tổn thương ADN thông qua việc phân tích biến loạn NST ở máu ngoại vi của bệnh nhân ung thư tuyến giáp thể biệt hóa sau điều trị 131I, đồng thời đánh giá khả năng sinh sản và nguy cơ bệnh di truyền ở trẻ sơ sinh của những thai phụ ung thư tuyến giáp có tiền sử điều trị 131I. Sở dĩ như vậy vì tế bào lympho máu ngoại vi có số lượng lớn, đời sống dài, phân bố khắp cơ thể và tồn tại ở phase Go không phân chia. Chúng có thể tích lũy, lưu giữ lại những tổn thương nhiễm sắc thể do bức xạ ion hóa tác động. Cũng nhờ đặc điểm này mà hiệu ứng biến loạn nhiễm sắc thể ở tế bào lympho máu ngoại vi được coi là “dấu ấn sinh học” trong định lượng liều chiếu, lượng giá mức độ tổn thương phóng xạ trong lâm sàng nhằm làm cơ sở xác định thời gian cho những lần điều trị tiếp theo và cũng là chỉ tiêu để nghiên cứu ảnh hưởng của bức xạ ion hóa đến khả năng sinh sản, nguy cơ bị bệnh di truyền tới trẻ sơ sinh của những bệnh nhân có tiền sử điều trị phóng xạ. Kết quả những nghiên cứu này còn để mở trong bàn luận.

Trong nước cũng đã có một số công trình nghiên cứu về biến loạn nhiễm sắc thể ở người bình thường của Ngô Gia Thạch, Trần Thị Thanh Hương (1996)…, nghiên cứu về biến loạn nhiễm sắc thể dưới tác động của bức xạ ion hóa và một số hóa chất trong điều kiện in vitro của Trần Quế (2003) [13], [14], [15], [16], [19], nghiên cứu nhiễm sắc thể ở tế bào lympho máu ngoại vi và tế bào dịch ối trong xét nghiệm bệnh di truyền của Phùng Như Toàn, Phan Chiến Thắng, Bùi Võ Minh Hoàng (2006, 2007) [4], [21], [22]…

Tuy nhiên, chưa có công trình nào đề cập đến tần suất biến loạn nhiễm sắc thể ở bệnh nhân ung thư tuyến giáp thể biệt hoá sau điều trị bằng 131I liều cao, đặc biệt ở những phụ nữ còn trong độ tuổi sinh sản. 131I phóng xạ gây ảnh hưởng như thế nào đến tần suất biến loạn nhiễm sắc thể ?, khả năng hồi phục các biến loạn đó ra sao ?, nguy cơ bệnh di truyền tới trẻ sơ sinh của những thai phụ có tiền sử điều trị 131I liều cao ?…Đây là những vấn đề quan tâm của an toàn bức xạ và các nhà lâm sàng y học hạt nhân.

Vì vậy, chúng tôi đặt vấn đề nghiên cứu biến đổi di truyền tế bào ở bệnh nhân ung thư tuyến giáp thể biệt hoá do điều trị bằng 131I.

Mục tiêu của đề tài:

1.  Xác định tần suất biến loạn cấu trúc nhiễm sắc thể ở máu ngoại vi của bệnh nhân ung thư tuyến giáp thể biệt hóa sau điều trị 131I.

2. Nghiên cứu động học của các biến loạn NST trong cơ thể bệnh nhân qua một số chỉ tiêu: thời gian bán biến, thời gian bán hồi phục của các biến loạn nhiễm sắc thể, đặc biệt là các NST không bền để tiên lượng về an toàn bức xạ sau điều trị bằng 131I.

3. Khảo sát tần suất biến loạn cấu trúc nhiễm sắc thể ở máu ngoại vi và tế bào dịch ối của thai phụ có sử dụng 131I liều cao trong điều trị ung thư tuyến giáp thể biệt hoá.

MỤC LỤC

Trang phụ bìa Lời cam đoan Mục lục

Danh mục các chữ viết tắt Danh mục bảng Danh mục đồ thị Danh mục ảnh minh hoạ ĐẶT VẤN ĐỀ TỔNG QUAN

Tác động sinh học của bức xạ ion hoá Nhiễm sắc thể người và sự biến loạn nhiễm sắc thể Biến loạn nhiễm sắc thể ở bệnh nhân ung thư tuyến giáp thể biệt hoá do điều trị 131I

Ảnh hưởng của điều trị 131I liều cao đến khả năng sinh sản

ở nữ và nguy cơ bệnh dị tật bẩm sinh

Một số phương pháp nghiên cứu biến loạn NST

Tình hình nghiên cứu nhiễm sắc thể ở trong nước

ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Đối tượng nghiên cứu

Dược chất phóng xạ, hoá chất và thiết bị

Phương pháp nghiên cứu

Các chỉ tiêu theo dõi, đánh giá ton thương nhiễm sắc thể

Xử lý số liệu 

Chương 3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 50

3.1 Đặc đi em của đối tượng nghiên cứu 50

3.2 Tần suất biến loạn nhiễm sắc thể ở tế bào lympho máu 50

ngoại vi bệnh nhân ung thư tuyến giáp thể biệt hoá sau

điều trị 131I

3.3 Tỉ lệ tổn thương sau điều trị 131I 67

3.4 Tỉ lệ hồi phục sau điều trị 131I 68

3.5 Thời gian bán biến của biến loạn nhiễm sắc thể 70

3.6 Thời gian bán hồi phục của biến loạn nhiễm sắc thể 74

3.7 Ảnh hưởng của 131I liều cao đến tần suất biến loạn 82

nhiễm sắc thể ở tế bào lympho máu ngoại vi và tế bào

dịch ối

Chương 4 BÀN LUẬN 91

4.1 Ý nghĩa của nghiên cứu biến loạn nhiễm sắc thể 91

4.2 Lựa chọn đối tượng, phương pháp lấy mẫu và nuôi cấy 93

4.3 Biến loạn nhiễm sắc thể ở bệnh nhân ung thư tuyến 99

giáp thể biệt hoá sau điều trị 131I

4.4 Sự hồi phục biến loạn nhiễm sắc thể ở máu ngoại vi 105

4.5 Ảnh hưởng liều điều trị 131I đối với biến loạn nhiễm sắc 118

thể bền, không bền ở máu ngoại vi và tế bào dịch ối.

KẾT LUẬN 124

KIẾN NGHỊ 125

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU 126

CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN

TÀI LIỆU THAM KHẢO 127