XÁC ĐỊNH ĐỘT BIẾN GEN DYSTROPHIN, PHÁT HIỆN NGƯỜI LÀNH MANG BỆNH LOẠN DƯỠNG CƠ DUCHENNE BẰNG KỸ THUẬT GIẢI TRÌNH TỰ GEN

XÁC ĐỊNH ĐỘT BIẾN GEN DYSTROPHIN, PHÁT HIỆN NGƯỜI LÀNH MANG BỆNH LOẠN DƯỠNG CƠ DUCHENNE BẰNG KỸ THUẬT GIẢI TRÌNH TỰ GEN
Trần Vân Khánh1, Đinh Thúy Linh 
Loạn dưỡng cơ Duchenne (DMD) là bệnh di truyền lặn trên nhiễm sắc thể giới tính X, gây nên do đột biến gen dystrophin. Người mẹ mang gen dystrophin đột biến có khả năng truyền bệnh cho 50% con trai và truyền gen bệnh cho 50% con gái của họ. Phát hiện người lành mang gen bệnh cho các thành viên gia đình và chẩn đoán trước sinh sẽ giúp giảm tỷ lệ bệnh nhân DMD trong cộng đồng. Mục tiêu: 1) Phát hiện đột biến gen dystrophin trên bệnh nhân DMD bằng kỹ thuật giải trình tự gen. 2) Phát hiện người lành mang gen bệnh ở các thành viên gia đình có quan hệ huyết thống với bệnh nhân. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: 12 bệnh nhân được chẩn đoán xác định DMD đã được xét nghiệm không phát hiện thấy đột biến mất đoạn và lặp đoạn gen dystrphin bằng kỹ thuật MLPA; các thành viên nữ gia đình bệnh nhân DMD (mẹ, chị em gái bệnh nhân) được lựa chọn để tiến hành nghiên cứu.  DNA được tách chiết từ mẫu máu của bệnh nhân và các thành viên gia đình bệnh nhân. Sử dụng kỹ thuật giải trình tự gen để xác định đột biến gen dystrophin. Kết quả: Đã phát hiện được 12/12 (100%) trường hợp bệnh nhân có đột biến điểm, trong đó có 6/12 (50%) bệnh nhân được xác định có đột biến thay thế nucleotid và tạo mã kết thúc sớm (stop codon); 3/12 (25%) bệnh nhân có đột biến mất một hoặc nhiều nucleotid; 3/12 (25%) đột biến tại vị trí cắt nối gen (splicing site); 8/12 người mẹ bệnh nhân và 3/6 thành viên gia đình là chị em gái bệnh nhân được phát hiện là người lành mang gen bệnh.

Các bệnh lý di truyền chiếm khoảng 20% các trường hợp tử vong trong giai đoạn sơ sinh cũng như chiếm một tỉ lệ rất cao những bệnh lý gặp phải trong thời kỳ nhũ nhi và trẻ nhỏ [3]. Tần suất cũng như mức độ nặng của các bệnh lý di truyền đơn gen thay đổi tùy theo từng chủng tộc và có thể chiếm đến 2% tất cả trẻ sơ sinh [7]. Ở Việt Nam, theo thống kê của Nguyễn Văn Đông, tỉ lệ thai dị tật bẩm sinh ở Bệnh viện phụ sản Trung ương trong ba năm 2001-2003 là 2,7% [1]. Loạn dưỡng cơ Duchenne (DMD, Duchenne Muscular Dystrophy) là một trong những bệnh lý cơ dodi truyền thường gặp nhất, tần suất mắc bệnh khá cao: 1/3500 trẻ trai. Bệnh gây nên do đột biến gen dystrophin nằm trên nhiễm sắc thể X.Gen  dystrophin  quy  định  tổng  hợp  protein dystrophin, là một protein nằm trên màng tế bào cơ, đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ cơ trong  quá  trình  hoạt  động.  Đột  biến  gen  là nguyên nhân gây bệnh DMD do sự mất toàn vẹn của protein dystrophin dẫn đến tế bào cơ bị tổn thương trong quá trình hoạt động [2]. DMD có biểu hiện lâm sàng nặng với triệu chứng yếu cơ mang tínhchất tuần tiến, trẻ bị teo cơ, mất khả năng đi lại và chết trước tuổi trưởng thành do suy tim và rối loạn hô hấp. Việc phát hiện đột biến điểm còn gặp nhiều khó khăn do cấu trúc gen  dystrophin  rất  dài.  Các  phương  pháp  phát hiện đột biến gen bao gồm PCR, RT-PCR, MLPA, giải trình tự gen [2-3]. Tại Việt Nam đã có nhiều công  trình  nghiên  cứu  xác  định  đột  biến  gen dystrophin nhưng hầu hết mới chỉ dừng ở mức xác định đột biến xóa đoạn, lặp đoạn gen bằng kỹ thuật PCR, RT-PCR, MLPA [4-5], các dạng đột biến  đột  biến  điểm  chưa  được  triển  khai.  Xác định chính xác đột biến gen cho bệnh nhân đóng vai  trò  quan  trọng  giúp  phát  hiện  người  lành mang gen bệnh, chẩn đoán trước sinh nhằm ngăn ngừa và làm giảm tỉ lệ mắc bệnh [6-7].  Nghiên cứu này được tiến hành với mục tiêu: 1)Phát hiện đột  biến  gen  dystrophin  trên  bệnh  nhân  DMD bằng kỹ thuật giải trình tự gen. 2) Phát hiện người lành mang gen bệnh cho thànhviên gia đình có quan hệ huyết thống với bệnh nhân.