Thực trạng bệnh thương hàn với vệ sinh phân, nước ở tỉnh Đồng Tháp và kết quả thử nghiệm cộng đồng cải thiện vệ sinh nước, phân tại một xã trọng điểm

Luận án Thực trạng bệnh thương hàn với vệ sinh phân, nước ở tỉnh Đồng Tháp và kết quả thử nghiệm cộng đồng cải thiện vệ sinh nước, phân tại một xã trọng điểm.Thương hàn là một bênh gây dịch đường tiêu hoá với các biểu hiên nhiễm trùng, nhiễm độc toàn thân [1] do trực khuẩn thương hàn (S.typhi) và phó thương hàn (S.paratyphi) gây nên [4], trong đó tỷ số giữa mắc do S.typhi với S.paratyphi là 10/1 [61]. Đây là bênh khá phổ biến lưu hành toàn cầu [83], hàng năm ước tính trên thế’ giới có khoảng 17 triệu trường hợp mắc trong đó có khoảng 600.000 trường hợp tử vong [82], [97].

Cũng như các bệnh nhiễm khuẩn khác, bệnh thương hàn được coi là bệnh ở các nước nghèo [87], [98] và các nước đang phát triển [92], [95], bệnh lưu hành chủ yếu ở các vùng có điều kiện vệ sinh môi trường kém [7], [49] trong đó đặc biệt đáng quan ngại nhất là vai trò của vệ sinh nguồn nước [48], [88], vệ sinh thực phẩm kém [122], 129] và hành vi vệ sinh cá nhân không tốt [57], [64], [98]. Theo các số liệu của WHO (1993), bệnh tiêu chảy bao gồm cả căn nguyên do Salmonella có khoảng 1.500 triệu trẻ em dưới 5 tuổi mắc [101], [98], trong đó có 4 triệu trường hợp tử vong hàng năm [86], số có nguy cơ là 2 tỷ người, gần 1/ 2 dân số thế’ giới mắc các bệnh có liên quan hoặc bị phơi nhiễm với nguy cơ thiếu nước sinh hoạt và nước bị ô nhiễm [99], [97] mà hầu hết là ở các nước nghèo và các nước đang phát triển [98], [97].

Việt Nam là một trong những nước có bệnh thương hàn lưu hành, bệnh xảy ra tản phát quanh năm ở hầu hết các địa phương trên cả nước. Nghiên cứu các số liệu thống kê trong thời gian dài từ năm 1960 cho thấy trong thời kỳ chiến tranh (những năm 1960), ở miền Bắc số mắc/chết trên 105 dân là 14,64/1,06 [34], nhờ đẩy mạnh công tác y tế’ dự phòng với các chương trình truyền thông giáo dục sức khoẻ về vê sinh ăn uống và hành vi vê sinh cá nhân nên trong thập kỷ 8G của thê kỷ XX số các trường hợp mắc/chêt do thương hàn đã giảm hẳn (5,22/G,G3-7,46/G,G4) và đưa Viêt Nam vào hàng các nước có nguy cơ thấp về dịch thương hàn. Tuy nhiên bước sang thập kỷ 9G (thê kỷ XX), không chỉ ở nước ta mà nhiều nước trên thê giới có sự quay lại và gia tăng của nhiều bênh truyền nhiễm nguy hiểm trong đó có bênh thương hàn [72]. Các số liêu thống kê nghiên cứu về dịch tễ học bênh thương hàn đều cho thấy tỷ lê mắc tăng cao hơn hẳn so với thập kỷ 8G [1G], [11]. Kèm theo có dịch thương hàn đã xuất hiên ở nhiều địa phương trên diên rông như vụ dịch thương hàn ở Thừa Thiên Huê (1996) [56], các vụ dịch xảy ra ở khu vực phía Nam như vụ dịch ở Thủ Đức -Thành phố Hồ Chí Minh, vụ dịch ở Long Phú – Sóc Trăng, vụ dịch ở An Minh – Kiên Giang [53], [54], các vụ dịch xảy ra ở các tỉnh miền núi phía Bắc như Sơn La (1997), Lai Châu (1999) [27], [28] càng cho thấy sự bức xúc của vấn đề.

Song song với sự gia tăng tỷ lê mắc bênh, vấn đề kháng kháng sinh của các chủng Salmonella [22], [28], cũng như viêc sử dụng các kháng sinh phổ rông môt cách tuỳ tiên trong công đồng [12], [67] cũng là những yêu tố làm tăng thêm sự phức tạp và khó khăn trong công tác dự phòng bênh thương hàn [31], [43].

Như vậy, bênh thương hàn đã, đang và sẽ luôn là vấn đề sức khoẻ công đồng cần được quan tâm của y tê công công nói riêng và y học nói chung [98], [99].

Thật vậy, các yêu tố liên quan tới sự gia tăng tỷ lê mắc bênh thương hàn chủ yêu là do môi trường bị ô nhiễm [16], [65]. Các mầm bênh thương hàn và phó thương hàn phân bố rộng rãi khắp thế giới [85], [122], nhưng phổ biến nhất là ở những nơi có điều kiên sống của cá nhân và vê sinh môi trường thấp kém [97],[107].