Nghiên cứu các yếu tố nguy cơ đối với đẻ con thấp cân và tử vong chu sinh ở một số vùng Miền Bắc Việt Nam

Luận án tiến sĩ y học Nghiên cứu các yếu tố nguy cơ đối với đẻ con thấp cân và tử vong chu sinh ở một số vùng Miền Bắc Việt Nam

Luận án tiến sỹ y học : Đinh Thị Phương Hòa

Chuyên ngành : Nhi Khoa  : Năm bảo vệ : 2000

Hướng dẫn khoa học: GS.TS Nguyễn Thu Nhạn; GS.TS Nguyễn Công Khanh

Trẻ đẻ cân nặng thấp và tử vong chu sinh là những chỉ số sức khỏe quan trọng của một quốc gia, phản ánh trực tiếp sức khoẻ bà mẹ và trẻ em, đồng thời là những vấn đề lớn của sức khỏe cộng đồng trên toàn thế giới. Nghiên cứu về lĩnh vực này đang là vấn đề cấp bách trong công tác chăm sóc bà mẹ và trẻ em, đặc biệt là ở các nước đang phát triển, vì tỷ lệ trẻ để cân nặng thấp luôn đồng hành với tỷ lệ tử vong chu sinh cao, tập trung hầu hết là ở khu vực này. 
Hàng năm có khoảng 25 triệu trẻ đẻ ra có cân nặng thấp, chiếm 16-18% tổng số trẻ đẻ ra trên toàn thế giới, nghĩa là cứ 6 trẻ đẻ ra thì có 1 trẻ cân nặng thấp. Theo các nghiên cứu dịch tễ học, sự phân bố trẻ để cân nặng thấp rất khác nhau theo vùng địa lý, cao nhất là ở Châu Á (21%) và thấp nhất là Châu Âu (6%). Ở các nước Nam Á nơi chiếm 1/3 tổng số trẻ đẻ ra hàng năm, thì cứ khoảng 3 trẻ đẻ ra có 1 trẻ cân nặng thấp, gấp 4 lần ở các nước phát triển [121]. 

Ước tính của Tổ chức Y tế Thế giới mỗi năm có khoảng 7,6 triệu chết chu sinh trên toàn thế giới trong đó đa số xẩy ra ở các nước đang phát triển (59/1000), gấp 5 lần so với các nước phát triển (11/1000). Tỷ lệ tử vong chu sinh cao nhất ở châu Phi 75/1000 chiếm khoảng 1/3 số chết chu sinh trên toàn thế giới. Châu Mỹ Latin có tỷ lệ thấp hơn (39/1000) [124]. 
Tỷ lệ tử vong chu sinh ở các nước phát triển khoảng 11/1000 nhưng không đồng đều ở các nước. Một số nước ở Tây Âu có tỷ lệ còn cao hơn (140) một số nước kinh tế phát triển ở châu Á (5%0) [124]. 
Cân nặng thấp lúc đẻ là nguyên nhân chủ yếu gây tử vong chu sinh, gây bệnh tật trong giai đoạn sơ sinh và để lại nhiều hậu quả cho sự phát triển của trẻ sau này. Vì thế, rất nhiều công trình nghiên cứu lâm sàng cũng như dịch tễ học về trẻ có cân nặng thấp lúc đẻ và tử vong chu sinh đều đặc biệt chú ý đến việc xác định nguyên nhân và tìm các yếu tố liên quan để có hướng giải quyết thích hợp. 
Nguyên nhân gây đẻ con cân nặng thấp thường là do nhiều yếu tố phối hợp với nhau và đã được nhiều tác giả thống nhất [81]. Tuy nhiên, trong điều kiện riêng của mỗi nước, nhiều nghiên cứu lại có những kết luận khác nhau. Chính vì thế mà các hướng nghiên cứu cho tương lai vẫn được tiếp tục. 
Tử vong chu sinh chiếm tỷ lệ cao trong số tử vong ở trẻ em. Trong số tử vong trẻ dưới 1 tuổi thì tử vong sơ sinh chiếm khoảng 2/3; trong số tử vong sơ sinh thì 2/3 số chết lại xẩy ra trong vòng 7 ngày sau đẻ [123]. Điều này nói lên tấm quan trọng của việc can thiệp giảm tỷ lệ tử vong chu sinh để giảm tử vong ở trẻ em. Các tác giả cũng nhấn mạnh rằng với các chương trình can thiệp, năng cao chất lượng chăm sóc chu sinh đã làm giảm tỷ lệ tử vong chu sinh rõ rệt ở các nước phát triển. 
Ở nước ta, cũng đã có một số nghiên cứu về trẻ đẻ cân nặng thấp và tử vong chu sinh từ những năm 60, nhưng số lượng còn rất hạn chế [20], [35], [39]. Hơn nữa, các nghiên cứu chủ yếu là trong bệnh viện nên chưa đại diện cho sức khỏe của toàn cộng đồng. Tỷ lệ trẻ đẻ cân nặng thấp trong toàn quốc, theo ước tính của UNICEF năm 1994 từ 12-14% [111], theo thống kê của Bộ Y tế năm 1996 là 9.3% [7]. Số đề tài nghiên cứu về các yếu tố nguy cơ đẻ thấp cân cũng còn rất ít. Về tử vong chu sinh, số liệu tại cộng đồng chưa có trong báo cáo hàng năm của Bộ Y tế. Trong các bệnh viện, số chết bào thai, chết tại cuộc đẻ vẫn chiếm một tỷ lệ đáng kể và số trẻ chết trước 7 ngày vẫn còn là nguyên nhân tử vong chính trong tử vong sơ sinh [11], [20], [25]. 
Xuất phát từ tình hình thực tế về tầm quan trọng của trẻ để cân nặng thấp và tửvong chu sinh đối với sức khoẻ cộng đồng cũng như những tồn tại của các vấn đề này ở nước ta, với mục tiêu chăm sóc sức khỏe ban đầu dành ưu tiên cho bà mẹ và trẻ em chúng tôi tiến hành đề tài "Nghiên cứu một số yếu tố nguy cơ đối với đẻ con thấp cân và tử vong chu sinh ở một số vùng ở miền Bắc" nhằm mục tiêu sau: 
1. Xác định một số yếu tố ảnh hưởng đến đẻ thấp cân ở một số vùng đồng bằng sông Hồng. 
2. Phân tích nguyên nhân và các yếu tố liên quan đến tử vong chu sinh ở khu vực Uông Bí, Quảng Ninh. 
Với kết quả nghiên cứu, chúng tôi hy vọng sẽ tìm ra một số yếu tố nguy cơ đẻ thấp cân và tử vong chu sinh để đề xuất một số biện pháp can thiệp nhằm giảm các tỷ lệ này.

MỤC LỤC 
Đặt vấn đề 
1. Tổng quan. 
4 
4 
1.1. Sự phát triển của bào thai trong tử cung 
1.2. Nhu cầu phát triển thai bình thường. 
6 
1.3. Trẻ đẻ cân nặng thấp. 
8 
1.4. Tử vong chu sinh 
21 
1.4.1. Nguyên nhân tử vong chu sinh. 
22 
1.4.1.1. Các yếu tố từ phía người mẹ 
23 
1.4.1.2. Các yếu tố văn hóa, kinh tế, xã hội. 
27 
1.4.1.3. Yếu tố từ thai nhi 
30 
1.5. Tình hình nghiên cứu về cân nặng thấp và tử vong chu sinh trong nước 
34 
2. Đối tượng và Phương pháp nghiên cứu 
38 
2.1. Nghiên cứu trẻ đẻ cân nặng thấp. 
38 
2.1.1. Đối tượng nghiên cứu 
38 
2.1.2. Phương pháp nghiên cứu 
38 
2.2. Nghiên cứu tử vong chu sinh 
45 
2.2.1. Đối tượng nghiên cứu 
45 
2.2.2. Phương pháp nghiên cứu 
45 
2.3. Xử lý và phân tích số liệu 
54 
55 
2.4. Vấn đề đạo đức trong nghiên cứu 

3. Kết quả nghiên cứu 
56 
3.1. Về trẻ đẻ cân nặng thấp 
56 
3.2. Về tử vong chu sinh 
76 
4. Bàn luận. 
97 
4.1. Những yếu tố ảnh hưởng đến để thấp cân 
97 
4.2. Nguyên nhân và các yếu tố ảnh hưởng đến tử vong chu sinh 
110 
Kết luận 
124 
Các khuyến nghị 
126 
127 
Những điểm mới về mặt khoa học và giá trị thực tiễn của luận án 
Phương hướng nghiên cứu tiếp theo 
127 
Tài liệu tham khảo 
Phụ lục: Bộ câu hỏi sử dụng trong nghiên cứu